Układ oddechowy jest „otwarty” na świat zewnętrzny – wdychane powietrze dostaje się przez nos, gardło, krtań i tchawicę do oskrzeli i dalej aż do pęcherzyków płucnych. Poprzez ten bezpośredni kontakt z powietrzem drogi oddechowe są narażone na działanie czynników chorobotwórczych, obecnych we wdychanym powietrzu. Stąd w niesprzyjających warunkach (wyziębienie organizmu, spadek odporności) często zdarzają się infekcje, szczególnie górnych dróg oddechowych (nosa, gardła i krtani).Infekcje wirusowe i znacznej większości przypadków infekcje dróg oddechowych to infekcje wirusowe. Większość zakażeń wirusowych nie wymaga szczególnego leczenia, poza stosowaniem środków łagodzących objawy (leczenie objawowe). Zakażenia bakteryjne dróg oddechowych są rzadsze. Często występują po wcześniejszym zakażeniu wirusowym – wirus osłabia i uszkadza błony śluzowe dróg oddechowych, ułatwiając bakteriom wnikanie do organizmu. W tym przypadku stosuje się leczenie objawowe oraz antybiotyki, czyli leki zwalczające bezpośrednio przyczynę choroby (leczenie przyczynowe).Nieżyt błony śluzowej nosa – jest objawem jednej z najczęstszych infekcji – nieżytu błony śluzowej nosa. Nos jest pierwszym „odcinkiem” dróg oddechowych, ma za zadanie ogrzewać, nawilżać i oczyszczać wdychane powietrze. Nos jest także narządem zmysłu powonienia, pełni także funkcję obronną, alarmującą w przypadku kontaktu ze szkodliwymi gazami, parami. To „pierwsza linia frontu” w walce z drobnoustrojami wdychanymi wraz z powietrzem do organizmu. Gdy odporność organizmu jest osłabiona (stres, przepracowanie, niedożywienie) drobnoustroje mogą powodować chorobę. Ostry nieżyt nosa może występować przez cały rok, jednak zachorowania dominują w okresie jesiennym i przyczyną kataru są infekcje wirusowe, odpowiedzialne za około 80% zakażeń błony śluzowej nosa i gardła (najczęściej rinowirusy, RSV, adenowirusy, wirusy grypy i paragrypy, herpeswirusy, EBV). Wirusy namnażają się w komórkach nabłonka. Po zakażeniu wirusami dochodzi do uszkodzenia i złuszczania często całej warstwy nabłonkowej. Zakażając nos wirusy powodują stan zapalny oraz niszczą błonę śluzową, występuje obrzęk błony śluzowej i zwiększona przepuszczalność naczyń krwionośnych. Ta zwiększona przepuszczalność powoduje przesączanie się płynu z naczyń i wyciek wodnistej treści z nosa. Infekcje bakteryjne są rzadsze. Katar wirusowy uzewnętrznia się wyciekiem wydzieliny wodnisto – śluzowej, natomiast katar bakteryjny (jest to zwykle nadkażenie bakteryjne) – nie zawsze i leczenie ostrego infekcyjnego nieżytu nosa zwykle nie stanowi problemu. Jednak w sytuacji przewlekającego się kataru, bądź częstych nawrotów nieżytu nosa należy wykluczyć inne choroby. Należy pamiętać o innych niż infekcje przyczynach nieżytu nosa. Częstym problemem jest alergiczny nieżyt nosa (ANN). Katar może być także wyzwalany przez inne czynniki, w tym czynniki drażniące, leki, czy zaburzenia hormonalne. Nieżyt nosa może być także manifestacją choroby układowej, np. dyskinezy rzęsek czy niedoborów odporności. Klasycznie nieżyt nosa dzieli się na trzy główne fenotypy kliniczne: infekcyjny nieżyt nosa, alergiczny nieżyt nosa,niealergiczny, nieinfekcyjny nieżyt nosa (wymieniane rodzaje to między innymi idiopatyczny, hormonalny, pokarmowy, polekowy, zanikowy).Ostry nieżyt nosa – przebieg w przebiegu ostrego nieżytu nosa etapy można podzielić na kilka faz. W ciągu kilku pierwszych godzin (faza początkowa) pojawia się pieczenie i drapanie w gardle i w nosie. Błona śluzowa nosa jest podsychająca, zaczerwieniona. Kolejny etap to faza nieżytowa. Dochodzi do rozszerzenia naczyń, przesączania płynu do podścieliska i obrzęku wskutek uwalniania mediatorów zapalnych. Mogą pojawić się wtedy także inne objawy tzw. „przeziębienia”. Po kilku dniach (zwykle 3 – 5 dni) występuje kolejna faza – „śluzowa”. Dochodzi do nacieku komórkowego w miejscu obrzęku, zmienia się struktura śluzu – drożność nosa jest upośledzona, występuje łzawienie, nasilają się objawy także wystąpić (ale nie musi) faza „zakażenia bakteryjnego”. Zalęgająca gęsta wydzielina śluzowa w przewodach nosowych sprzyja namnażaniu się bakterii kolonizujących drogi oddechowe (Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis). Gdy dojdzie do nadkażenia bakteryjnego powstaje wydzielina ropna, możliwy jest ponowny wzrost temperatury ciała. W przypadku nadkażenia bakteryjnego mogą tez pojawić się powikłania (np. ostre zapalenie ucha środkowego, krtani, tchawicy, płuc).W fazie zdrowienia ma miejsce poprawa – ustępuje obrzęk, zmniejsza się produkcja wydzieliny. Po około dwóch tygodniach następuje całkowita odnowa ostrego nieżytu ostrego nieżytu nosa powinno uwzględniać patofizjologiczne podstawy zapalenia a także wykorzystywać leki o bezpiecznym i sprawdzonym działaniu, zgodnie z zasadami EBM (evidence based medicine). W aptekach dostępnych jest mnóstwo produktów /leków, suplementów i nie tylko/ – przyglądając się niejednokrotnie ilości opakowań z jakimi pacjenci opuszczają aptekę nasuwa się pytanie, czy leczenie ostrej infekcji wirusowej (w tym nieżytu nosa) w każdym przypadku jest planowane racjonalnie?Infekcja wirusowa jest chorobą samoograniczającą się w czasie, wygasa sama. Doraźnie trzeba jednak łagodzić dolegliwości, czyli stosuje się leczenie objawowe. Pozwala to na szybszy powrót do zdrowia i uniknięcie powikłań, jakim może być np. nadkażenie bakteryjne. Pomimo, że wiadomo, iż zdecydowana większość nieżytów nosa jest wywołana przez wirusy, nie są stosowane w leczeniu ostrego niepowikłanego zapalenia błony śluzowej nosa leki przeciwwirusowe (np. rimantadyna, amantadyna – aktywne tylko wobec grypy A). W przypadku grypy można rozważyć zastosowanie oseltamiwiru, który jest aktywny wobec wirusa grypy typu A i B. Przy pojawieniu się pierwszych objawów infekcji, należy odpocząć, nie przemęczać organizmu. Może nie są dostatecznie udokumentowane badaniami naukowymi, ale sprawdzonymi w obserwacji lekarzy zabiegi pielęgnacyjne jak np. ochładzanie powietrza w pomieszczeniu, w którym przebywa pacjent (służy zmniejszeniu obturacji), nawilżanie powietrza czy nawadnianie doustne mające na celu upłynnianie zagęszczonego śluzu. Wśród rodziców dość popularne w leczeniu infekcji dróg oddechowych są tzw. bańki. Ich skuteczność jak dotąd nie została jednak oceniona zbyt dokładnie. Należy pamiętać o stresie dla dziecka oraz niestety (!) – ryzyku poparzenia w przypadku baniek ogniowych. Płukanie nosa i inhalacje z użyciem wód termalnych popularnych w miejscowościach uzdrowiskowych posiada wielowiekową tradycję (stosowali je już Rzymianie). Te metody wymagają jednak dalszej obserwacji i łagodzenia bólu głowy i obniżenia temperatury ciała (gdy występuje gorączka), wskazane jest zażycie środków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych takich jak np. paracetamol czy ibuprofen. U dzieci nie wolno stosować aspiryny. Zwyczajowo stosuje się również zwiększone dawki witaminy C oraz rutynę. Jednak w opublikowanych ostatnio pracach (2015 r.) zawarto wnioski, że suplementacja witaminy C oraz suplementów będących jej połączeniem z rutozydem czy wapniem nie zapobiega „przeziębieniu”, ani innym infekcjom dróg oddechowych u dzieci. Regularne przyjmowanie witaminy C może zmniejszać ryzyko infekcji prawdopodobnie tylko wśród intensywnie ćwiczących sportowców (np. maratończyków). Stosowanie witaminy C w „przeziębieniu” może nieznacznie złagodzić przebieg i skrócić czas jego trwania – wskazane jest spożywanie warzyw i owoców zawierających naturalną witaminę się krople do nosa zmniejszające przepuszczalność naczyń, obrzęk oraz ukrwienie błony śluzowej nosa, co zmniejsza z kolei wyciek kataru. Niestety, krople do nosa obkurczające błony śluzowe odnoszą tylko chwilowy skutek. Należy pamiętać też o powikłaniu stosowania tych leków – rhinitis medicamentosa (następstwo długotrwałego stosowania donosowo sympatykomimetyków). Leki te nie powinny być stosowane dłużej niż 3-5 dni, a przy powtórnym użyciu tych leków należy stosować kilkudniowe efekt terapeutyczny, jak po zastosowaniu wspomnianych kropli zwężających naczynia błony śluzowej nosa można uzyskać po podaniu roztworu hipertonicznego w sprayu (dostepna w aptekach tzw. hipertoniczna sól morska) na błonę śluzową nosa za pomocą gotowego leczeniu kataru u niemowląt poniżej 3 miesiąca życia nie ma wielu możliwości. Dostępny jest zarejestrowany <3 miesiąca życia preparat oksymetazoliny 0,01% do stosowania donosowego. Leczenie objawowe u najmłodszych dzieci polega na zakraplaniu do nosa lub podawaniu w sprayu soli fizjologicznej i odsysaniu zalegającej wydzieliny za pomocą dostępnych w aptekach aspiratorów do starszych dzieci powyżej 7 roku życia zarejestrowane są doustne leki obkurczające naczynia, zmniejszające wydzielanie i leki „łagodzące” kaszel (np. dostępne preparaty zawierające połączenie trzech substancji: dekstrometorfanu, pseudoefedryny i triploidyny). Gdy wydzielina staje się gęsta leki te nie powinny być już dorosłych stosuje się też doustne leki na katar w postaci tabletek, zawierające pseudoefedrynę, czasem w połączeniu z lekiem przeciwalergicznym. Gdy katar jest gęsty, wydzielina nie spływa, lecz zatyka nos, oczyszczanie ułatwia stosowanie roztworu wody morskiej w aerozolu (w aptekach) lub inhalacje. W obrzękowo-wysiękowej fazie zapalenia znaleźć może zastosowanie fenspiryd (powyżej 2 roku życia – np. Eurespal, Pulneo, Fosidal i inne). Preparaty fenspirydu są zarejestrowane do leczenia ostrego i przewlekłego zapalenia górnych i dolnych dróg oddechowych, stanów skurczowych oskrzeli i zapalenia ucha środkowego. Istnieje jednak niewiele badań dotyczących oceny skuteczności fenspirydu w leczeniu ostrych infekcji układu i zaczerwieniony nos można smarować preparatami zawierającymi wazelinę lub maścią kataru ważne jest odpowiednie wydmuchiwanie nosa. Należy to robić często, używając jednorazowych chusteczek. Dobrze jest wydmuchiwać najpierw jedną, a potem drugą dziurkę nosa, gdyż jednoczesne dmuchanie z obydwu otworów może doprowadzić do przemieszczenia się wydzieliny przez trąbkę słuchową do ucha środkowego i zakażenia ucha. Osoby ze skłonnością do zapadania na zapalenia ucha środkowego i zatok przynosowych powinny skorzystać z porady lekarza już przy pierwszych oznakach kataru, aby uniknąć rozprzestrzeniania się zakażenia. Lekarz w razie potrzeby zaleci zapalny błon śluzowych nosa wywołujący katar zazwyczaj trwa 5 – 7 dni. Przebycie kataru nie daje żadnej odporności na kolejne zachorowanie, stąd nawracające w swej drodze do płuc, z nosa dostaje się do gardła. Gardło to wspólny przedsionek drogi pokarmowej i oddechowej – prowadzi do krtani a także do przełyku. Jest to więc miejsce stałego kontaktu z wirusami, bakteriami i innymi substancjami zawartymi we wdychanym powietrzu, ale też w spożywanych pokarmach. Ból gardła zwykle jest spowodowany infekcją wirusową (tzw. „przeziębienie”), rzadziej zakażeniem gardła „przeziębieniowy” może pojawić się nagle, czasem poprzedzony bywa katarem. Ból nasila się podczas połykania, towarzyszą mu uczucie drapania, kłucia i pieczenia w gardle. Samopoczucie chorego jest na ogół złe, występować może suchy kaszel. Obserwuje się przekrwienie spojówek i powiększenie węzłów chłonnych. Ogólne „rozbicie”, bóle mięśni i głowy, podwyższona temperatura ciała to inne objawy. Błona śluzowa gardła jest przekrwiona i rozpulchniona. Ropna wydzielina, naloty w gardle i na migdałkach świadczą o zakażeniu bakteryjnym – wtedy wskazany jest wirusowej infekcji gardła jest objawowe, tzn. ma na celu łagodzenie objawów. Przy pojawieniu się pierwszych objawów infekcji, należy odpocząć, nie przemęczać organizmu, najlepiej położyć się do łóżka na dzień lub dwa. Należy pić dużo ciepłych płynów (herbata z cytryną lub miodem, sok malinowy), unika się zimnych napojów. Dieta powinna być możliwie płynna; unikać należy potraw ostrych drażniących chorą błonę śluzową gardła. Dla łagodzenia bólu i obniżenia temperatury ciała wskazane jest zażycie środków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych (Ibuprofen, Paracetamol, lub u dorosłych Aspiryna). Stosowane mogą być witamina C, rutyna (omawiano wyżej). Zaleca się środki o działaniu odkażającym i ściągającym dla łagodzenia bólu gardła (tabletki do ssania, płyny do płukania gardła – gotowe preparaty w aptekach). W infekcjach bakteryjnych lekarz zaleca jest kolejnym za gardłem odcinkiem dróg oddechowych, za nią z kolei mieści się tchawica. W krtani znajdują się struny głosowe. Zapalenie krtani często następuje po przebyciu albo w czasie trwania infekcji dróg oddechowych, takich jak przeziębienie, czy zapalenie oskrzeli. Gdy dojdzie do zakażenia krtani, wówczas rozwija się w niej stan zapalny i obrzęk, co powoduje chrypkę lub utratę głosu, kaszel. Występować mogą oczywiście też inne objawy przeziębienia takie jak gorączka, uczucie drapania w gardle, ból głowy, czy zapalenia krtani polega podobnie jak w zapaleniu gardła na odpoczynku w domu, należy przyjmować większą ilość płynów, dbać o dostateczne nawilżanie pomieszczeń. Korzystnie działają inhalacje z 0,9% NaCl z nebulizatora. Zastosowanie znajdują leki przeciwzapalne wziewne, podawane również za pomocą nebulizatora (budezonid, np. Nebbud, Pulmicort). Stosuje się także w postaci syropów lub tabletek leki rozrzedzające wydzielinę (np. ambroksol, acetylocysteina). Przy podwyższonej temperaturze ciała – wspomniane już leki przeciwgorączkowe. Lekarz w uzasadnionych przypadkach może zalecić ciężkich przypadkach zapalenie krtani może powodować przeszkodę w przepływie powietrza do płuc, co powoduje duszność. Wtedy konieczny jest pilny kontakt z lekarzem (w razie duszności można wezwać zespół pogotowia ratunkowego – nr tel. 999 lub 112). Przy bardzo nasilonej duszności, która jest raczej chorobą małych dzieci, a u dorosłych zdarza się stosunkowo rzadko, wskazana może być dzieci zapalenia krtani przebiegają inaczej niż u dorosłych, co wynika ze specyficznej budowy krtani u małego dziecka. Luźna tkanka łączna krtani małego dziecka podatna jest bardzo na obrzęk i stany skurczowe, co powoduje, że zapalenia krtani u dzieci mogą objawiać się silną i nagłą dusznością. Duszności towarzyszy zwykle tzw. „szczekający” kaszel (niektórzy określają ten kaszel jako przypominający głos foki), wdechowi powietrza towarzyszą odgłosy „piania koguta” (charakterystyczny stridor). Wówczas dziecko wymaga natychmiastowej intensywnej pomocy lekarskiej (podanie sterydów dożylnie i/lub wziewnie, inhalacje z Adrenaliny). Doraźnie, przed przybyciem lekarza lub karetki pogotowia, w duszności krtaniowej u dziecka pomóc może kilka wdechów chłodnego powietrza, np. z jest objawem chorób infekcyjnych krtani, ale nie tylko. Przewlekle występująca chrypka wymaga zawsze wizyty u lekarza – może być (u dorosłych) objawem choroby nowotworowej przechodzi w tchawicę, natomiast tchawica rozdziela się na dwa oskrzela główne (po jednym do każdego płuca), które dzielą się dalej na drobniejsze oskrzela, te z kolei na drobniejsze itd. aż do bardzo drobnych oskrzelików, docierających do pęcherzyków płucnych. Oskrzela to systemem rozgałęziających się „rurek”, który rozprowadza wdychane powietrze do pęcherzyków płucnych. Od środka oskrzela wysłane są błoną śluzową, która zwilża wdychane powietrze. Śluzówka wytwarza także wydzielinę, która przechwytuje zanieczyszczenia z powietrza. W przypadku, gdy wirusy lub bakterie atakują błonę śluzową oskrzeli, ilość wydzieliny zwiększa się, oddziela się ona od podłoża, co prowadzi do kaszlu. Dzięki kaszlowi drogi oddechowe pozbywają się ciał obcych lub nadmiernej ilości śluzu, stąd stosuje się leki rozrzedzające wydzielinę i wykrztuśne (np. ambroksol, acetylocysteina).Zapalenie oskrzeli zaczyna się drażniącym kaszlem, który przechodzi w kaszel mokry, produktywny. Początkowo wydzielina jest bezbarwna lub biała, potem (w razie nadkażenia bakteryjnego) przybierać może żółto-zieloną barwę. W ostrym zapaleniu oskrzeli występować mogą też inne objawy ogólne, takie jak gorączka, katar i ból gardła, ból głowy, bóle mięśni i zapalenie oskrzeli jest wywołane zwykle przez wirusy, które wniknęły do organizmu. Jednak uszkodzenie śluzówki oskrzeli przez wirusy zwiększa jej wrażliwość na inne czynniki chorobotwórcze, co często prowadzi do nadkażeń bakteryjnych. Zapalenie oskrzeli jest rozpoznawane przez lekarza po osłuchaniu stetoskopem klatki piersiowej. Lekarz ocenia czy szmer pęcherzykowy jest prawidłowy, czy też wystąpiły charakterystyczne dla zapalenia oskrzeli zmiany osłuchowe. Lekarz ocenia też czy nie pojawiły się symptomy zapalenia płuc. Może zlecić wykonanie RTG klatki piersiowej oraz badanie krwi (ocena parametrów zapalnych, oznaczenie przeciwciał skierowanych przeciw konkretnym drobnoustrojom – np. Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae, Bordatella pertusis i inne). Przy nawracających zapaleniach oskrzeli może być konieczne wykonanie także innych badań (np. testy skórne w celu potwierdzenia alergii, spirometria, czasem – tomografia komputerowa i inne).W leczeniu zapalenia oskrzeli stosuje się leki „na kaszel mokry”, rozrzedzające wydzielinę oskrzelową i ułatwiające jej wykrztuszanie. Ponadto przy gorączce leki obniżające temperaturę ciała, przeciwzapalne, a w przypadku infekcji bakteryjnej również antybiotyki. Lekarz zalecić może też leki rozszerzające oskrzela, np. w postaci aerozolu, proszku do inhalacji lub płynu do nebulizacji. Należy pić duże ilości płynów, wskazane są inhalacje nawilżające drogi oddechowe (0,9% NaCl za pomocą nebulizatora). Przy meczącym, drażniącym i suchym kaszlu, który nie pozwala spać można po zaleceniu przez lekarza krótkotrwale przyjmować leki przeciwkaszlowe, nigdy jednak gdy kaszel jest mokry i odkrztusza się wydzielinę. Zahamowanie odruchu kaszlu jest wtedy bardzo niekorzystne, gdyż wydzielina zalega w drogach oddechowych, co spowalnia proces leczenia. Należy dbać o właściwą wilgotność powietrza w mieszkaniu, np. zimą, gdy powietrze w pomieszczeniach jest wysuszone przez grzejniki można je nawilżać nakrywając kaloryfery mokrymi ręcznikami, stosując nawilżacze zapalenie oskrzeli, szczególnie u osób w starszym wieku oraz u osób z osłabionym układem odpornościowym, może doprowadzić do zapalenia płuc. Stąd tak ważne jest wczesne zgłoszenie się do lekarza, a następnie po postawieniu rozpoznania ścisłe stosowanie się do jego infekcja rozszerza się poza oskrzela może dojść do zapalenia płuc. Zapalenie płuc częściej występuje u dzieci i osób starszych, a także u osób z obniżoną odpornością (np. niedożywionych, u chorych na cukrzycę, AIDS, czy u nadużywających alkoholu). Objawy zapalenia płuc to wysoka gorączka, poty, dreszcze, a także objawy takie jak ból głowy, zmęczenie i osłabienie. Występuje kaszel, niekiedy z odkrztuszaniem wydzieliny (może być podbarwiona krwią, zielona lub żółta). Występować może przyspieszenie oddechu, trudności i ból przy oddychaniu, uczucie duszności. W przypadku, gdy pojawią się takie objawy, należy pilnie zasięgnąć porady zbada pacjenta, może zlecić potrzebne badania (badanie krwi, wykonanie zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej w celu potwierdzenia diagnozy). Ponadto przeprowadzić można badanie plwociny (posiew bakteriologiczny), aby stwierdzić, jaki drobnoustrój jest przyczyną infekcji lub oznaczać przeciwciała we krwi /opisano wyżej/. W zapaleniu płuc stosuje się leki obniżające gorączkę, przeciwzapalne, leki rozrzedzające wydzielinę i wykrztuśne, rozszerzające oskrzela a także inhalacje, aby ułatwić odkrztuszanie. W zakażeniach bakteryjnych lekarz zaleca antybiotyki. Jeśli infekcja jest poważna pacjent jest kierowany do szpitala. Zapalenie płuc niekiedy może zagrażać życiu, szczególnie u niemowląt, ludzi starszych oraz u osób z osłabieniem wzmacniać odporność i unikać infekcji dróg oddechowych?W utrzymaniu odporności organizmu ważne są:Odpowiednie odżywianie się (warzywa, owoce, nabiał, mięso), które znacząco wpływa na wzrost dorosłych pacjentów – wyeliminowanie alkoholu i papierosów (czynników drażniących błonę śluzową gardła, osłabiających odporność).Odpowiednia ilość odpoczynku i snu (regeneracja organizmu).Aktywność fizyczna, gimnastyka (poprawia wydolność krążeniowo – oddechową, wpływa na wzrost odporności, poprawia samopoczucie).Ubiór (unikanie zarówno przegrzania jak i nadmiernego schłodzenia organizmu).Noszenie nakrycia głowy (40% ciepła z ustroju „ucieka” przez głowę).Unikanie dusznych, zatłoczonych pomieszczeń; wietrzenie należy bagatelizować „błahych” infekcji, lecz pomóc organizmowi w zwalczaniu ich zanim rozwiną się w poważniejszą chorobę (odpoczynek, nawodnienie organizmu).Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim są infekcje układu oddechowego. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.